1. Sự phát triển của đội tàu hàng hải toàn cầu
Tình hình ngành vận tải biển năm 2022 - 2023: Ngành vận tải biển đang đối mặt với nhiều thách thức như biến động kinh tế toàn cầu, khủng hoảng logistics và sự chuyển đổi sang phương thức vận chuyển bền vững hơn. Thị trường vận tải container đã bình thường hóa sau cơn bùng nổ năm 2021, dẫn đến áp lực về công suất tàu.
Các vấn đề địa chính trị cũng ảnh hưởng đáng kể đến ngành đóng tàu thế giới do tác động đến các tuyến đường biển thương mại thay đổi, do đó thúc đẩy nhu cầu về tàu quân sự và hợp đồng đóng tàu. Những căng thẳng đang diễn ra và lợi ích chiến lược ở các khu vực như Biển Đông và Bắc Cực thúc đẩy đầu tư vào tàu hải quân và tàu phá băng. Ngoài ra, các chính sách thương mại và quan hệ quốc tế đang định hình nhu cầu về tàu thương mại, tác động đến quỹ đạo tăng trưởng của ngành.
Về đội tàu: Đội tàu toàn cầu tăng trưởng 3,2% trong năm 2022, nhưng tuổi thọ trung bình của tàu đã cao hơn so với một thập kỷ trước, với các tàu thương mại có tuổi đời trung bình 22,2 năm. Quy định môi trường ngày càng nghiêm ngặt đang thúc đẩy nhu cầu đổi mới, thay thế tàu cũ hết sức cấp bách và là cơ hội cho các quốc gia có ngành công nghiệp đóng tàu trong ít nhất 30 năm tới. Hơn 70% công suất tàu được đăng ký dưới cờ nước ngoài, điển hình là Panama và Liberia. Quốc gia cung cấp cờ hiệu không nhất thiết liên quan đến quốc tịch chủ tàu, điều này tạo ra sự phức tạp trong quản lý và quy định.
Bất chấp những khó khăn trong việc đặt hàng tàu mới, nhu cầu cho các loại tàu xanh và sử dụng nhiên liệu thay thế đang có xu thế gia tăng. Đây là cơ hội của  ngành công nghiệp đóng tàu cần mở rộng quy mô để đáp ứng nhu cầu trên toàn cầu, đặc biệt là các quốc gia có tiềm năng, lợi thế về bờ biển, công nghệ và nguồn nhân lực.
Công suất tàu container đã tăng trưởng nhưng có dấu hiệu giảm sút do quản lý tình trạng thừa công suất. Các nhà điều hành tuyến đang tìm kiếm giải pháp như giảm tốc độ và hủy chuyến để tối ưu hóa hoạt động.
Các nhà khai thác đang theo đuổi chiến lược tích hợp dọc để cải thiện hiệu quả, dù có lo ngại về tính cạnh tranh. Liên minh giữa các hãng tàu lớn như Maersk và MSC sẽ kết thúc, dự kiến làm thay đổi cấu trúc thị trường.
2. Xu thế phát triển ngành đóng tàu thế giới
Ngành công nghiệp đóng tàu thế giới tiếp tục có những điều chỉnh căn bản gắn với xu thế giảm phát thải, bảo vệ môi trường và ứng dụng công nghệ mới, vật liệu mới là xu thế tất yếu. Cụ thể:
a. Xu thế phát triển gắn với bảo vệ môi trường, phát triển bền vững:
Tính bền vững về môi trường vẫn là mối quan tâm hàng đầu của ngành đóng tàu thế giới hiện nay, với các quy định quốc tế chặt chẽ hơn về khí thải và tác động đến môi trường đang thúc đẩy các nhà máy đóng tàu đẩy mạnh việc đổi mới và áp dụng các hoạt động xanh hơn. Việc phát triển các loại nhiên liệu thay thế như: khí thiên nhiên hóa lỏng (LNG), methanol và hydro, cùng với những tiến bộ trong thiết kế thân tàu và hệ thống đẩy là những lĩnh vực trọng tâm chính nhằm mục đích giảm lượng khí thải carbon của tàu và tuân thủ các tiêu chuẩn môi trường toàn cầu.
b. Xu thế ứng dụng công nghệ:
Đổi mới công nghệ tiếp tục là động lực quan trọng trong ngành đóng tàu. Các nhà máy đóng tàu sẽ phải gia tăng việc áp dụng tự động hóa, số hóa và các kỹ thuật sản xuất tiên tiến đang cách mạng hóa các quy trình đóng tàu. 
Công nghệ tàu tiên tiến kết hợp trí tuệ nhân tạo và Internet vạn vật (IoT) nâng cao hiệu quả hoạt động, an toàn và bền vững. Những tiến bộ này ​​sẽ đóng vai trò thiết yếu trong việc định hình tương lai của ngành đóng tàu thế giới và mang lại lợi thế cạnh tranh đối với những doanh nghiệp đóng tàu áp dụng sớm.
c. Xu thế về đội tàu:
Theo số liệu thống kê [1], với mỗi thập kỷ trôi qua, kích thước của tàu chở hàng tăng lên đáng kể. Trong vòng chưa đầy 70 năm từ tàu chở hàng đầu tiên đến tàu lớn nhất hiện nay sức chứa hàng của tàu đã tăng vọt lên 2.900%.
Xu thế gia tăng công suất tàu chở hàng trong khi nhu cầu giảm có thể dẫn đến giảm giá cước vận chuyển, ảnh hưởng đến hiệu quả và kế hoạch của các hãng tàu và chủ hàng và đang có triển vọng tích cực cho ngành LNG.

Tàu hàng 65.000T Trường Minh Dream 01 chuẩn bị hạ thuỷ tại Công ty Đóng tàu Nam Triệu

3. Triển vọng  ngành đóng tàu thế giới trong kỷ nguyên đại dương

Tàu chở dầu-hóa chất 13.000 DWT – YN01, mang tên BS HAI PHONG chuẩn bị hạ thuỷ tại Công ty Đóng tàu Phà Rừng

Tàu hàng 45.000T chuẩn bị hạ thuỷ tại Công ty Đóng tàu Hạ Long

Xu thế dịch chuyển ngành công nghiệp tàu thủy trên thế giới diễn ra mạnh mẽ từ Châu Âu sang Châu Á, từ các quốc gia phát triển sang các quốc gia đang phát triển với chu kỳ dịch chuyển ngành công nghiệp tàu thủy của một quốc gia bao gồm quá trình tiếp nhận dịch chuyển, xây dựng hạ tầng và tăng thị phần đóng mới tiến sang quá trình dịch chuyển giảm sản lượng, tăng dần giá trị.

- Ở các quốc gia Châu Âu, quá trình chuyển dịch xảy ra khá chậm, Anh Quốc là quốc gia mạnh nhất về đóng tàu giai đoạn cuối thế kỷ 19, chiếm 80% sản lượng tàu trên thế giới. Sang thế kỷ 20, thị phần đóng tàu Anh Quốc giảm dần từ 35,4% (1920) xuống 0,82% (1990).

- Ở Nhật Bản, quá trình xây dựng và phát triển kéo dài khoảng 45 năm, từ 1920 – 1965 với thị phần tăng trưởng từ 5,2% lên 44%; quá trình bão hòa, duy trì vị thế và sản lượng đứng đầu thế giới kéo dài trong 30 năm (1960 – 1990) và bắt đầu quá trình dịch chuyển, giảm sản lượng và xuất khẩu công nghệ đóng tàu ra khỏi quốc gia để đến năm 2008 còn chiếm 4% thị phần đóng tàu thế giới. Chính sách hỗ trợ của chính phủ thể hiện qua các chương trình hỗ trợ chuyển đổi thiết bị (1976 và 1987), hỗ trợ chuyển đổi Nhà máy đóng tàu sang phá dỡ tàu (1978) nhằm điều hòa năng lực đóng tàu, hỗ trợ cho phía cầu; cùng với Ngân hàng phát triển Nhật bản (DBJ) hỗ trợ cho các Công ty vận tải biển đóng mới tàu, đồng thời Chính phủ cũng tạo thêm nhiều nhu cầu mới như tàu phục vụ cho hành chính công hoặc các thiết bị, kho chứa dầu nổi khi thị trường dầu có nhiều biến động.

- Tại Hàn Quốc, quá trình xây dựng và phát triển kéo dài khoảng 23 năm, từ 1970 – 1993 với thị phần tăng trưởng từ 1,5% lên 45,5% (năm 1993 Hàn Quốc có sản lượng đóng tàu đứng đầu thế giới); quá trình bão hòa, duy trì vị thế và sản lượng đứng đầu thế giới dự kiến kéo dài trong 20 năm và bắt đầu quá trình dịch chuyển, giảm sản lượng và xuất khẩu công nghệ đóng tàu ra khỏi quốc gia từ năm 2013. Để phát triển ngành đóng tàu, Chính phủ Hàn Quốc thể hiện chức năng điều tiết của mình qua vai trò của các ngân hàng thuộc sở hữu của chính phủ thông qua vị thế vốn chủ sở hữu hoặc là chủ nợ chính. Kể từ cuộc khủng hoảng tài chính châu Á, một số ngân hàng thuộc sở hữu của chính phủ đã đóng vai trò hàng đầu trong việc tái cơ cấu tài chính và doanh nghiệp, với tư cách là chủ nợ chính hoặc nắm giữ vị thế chủ sở hữu, như điều này có thể thấy trong sự gia tăng tỷ lệ sở hữu trong các công ty đóng tàu lớn. Các biện pháp hỗ trợ cho phía cầu: Có một số quỹ vận tải biển được thành lập tại Hàn Quốc như quỹ Hàng hải do KAMCO thành lập năm 2009, quỹ vận tải biển KDB do KDB thành lập năm 2009 và KIC (Tập đoàn đầu tư Hàn Quốc) do KEXIM quản lý để hỗ trợ ngành vận tải biển đặt đóng tàu.

- Tại Trung Quốc, quá trình xây dựng và phát triển kéo dài khoảng 20 năm, từ 1990 – 2012 với thị phần tăng trưởng từ 1% lên 45% (6 tháng năm 2010 Trung Quốc chiếm 41% và đứng đầu thế giới về tấn trọng tải tàu xuất khẩu, đứng thứ 2 thế giới về doanh thu). Ngành đóng tàu tại Trung Quốc được đầu tư mạnh mẽ từ kế hoạch kinh tế quốc gia 5 năm lần thứ 11 (2006-2010), Trung Quốc đã đưa ra một số chính sách nhằm phát triển ngành công nghiệp đóng tàu của nước này trở thành ngành công nghiệp lớn trên toàn thế giới. Các chính sách đặt ra các mục tiêu sản lượng và công suất cụ thể, đồng thời bao gồm sự kết hợp giữa sản xuất, đầu tư và trợ cấp doanh nghiệp. Trợ cấp sản xuất bao gồm nguyên liệu đầu vào và tín dụng xuất khẩu, tài trợ của người mua,... Trợ cấp đầu tư dưới hình thức cho vay dài hạn lãi suất thấp. Các chính sách hỗ trợ về giá đất, thủ tục cấp phép xây dựng cho các Nhà máy đóng tàu xây dựng mới. Sau khi gặp khủng hoảng kinh tế năm 2008-2009, Chính phủ Trung quốc đã có chương trình hỗ trợ tài chính cho các chủ tàu bán tàu cũ đóng tàu mới để phát triển thị trường nội địa đến hết năm 2017.  Năm 2019, Trung Quốc sáp nhập 02 tập đoàn đóng tàu nhà nước Trung Quốc để thành lập Tổng công ty đóng tàu nhà nước Trung Quốc mới. Doanh nghiệp nhà nước mới này là công ty đóng tàu lớn nhất thế giới với 20% thị phần toàn cầu và 110 tỷ đô la Mỹ tài sản

Đóng tàu là một ngành công nghiệp lớn, liên quan mật thiết đến nhiều ngành công nghiệp khác nhau, đặc biệt là lĩnh vực cơ khí, luyện kim, chế tạo, lắp ráp thiết bị, máy móc cơ khí thuỷ, điện, điện tử, tự động hóa, vật liệu mới. Để sản phẩm đóng tàu có tính cạnh tranh, cần có lĩnh vực công nghiệp phụ trợ hoặc xây dựng chuỗi giá trị toàn cầu ngành công nghiệp tàu thủy. Đặc thù ngành đóng tàu cũng như ngành cơ khí có tỷ suất lợi nhuận không cao, nhưng có tác động lan tỏa lớn đến nền kinh tế, có thể thúc đẩy nhiều ngành cùng phát triển. Tuy nhiên, đóng tàu là một ngành công nghiệp có nhu cầu vốn lớn. Một số bài học kinh nghiệm có thể nghiên cứu áp dụng như sau:

(1). Kinh nghiệm phát triển các nước cho thấy để phát triển ngành, nhà nước cần tiếp tục có các gói vay với lãi suất ưu đãi cho các doanh nghiệp đóng tàu, bảo lãnh thực hiện hợp đồng với chủ tàu nước ngoài đối với những sản phẩm được đánh giá là hiệu quả.

(2). Hình thành doanh nghiệp được nhà nước lớn, trụ cột, đóng vai trò dẫn dắt, quản lý toàn diện với ngành đóng tàu như Trung Quốc, Hàn Quốc.

(3). Ban hành đồng bộ, có hiệu quả các cơ chế, chính sách hỗ trợ hợp lý để thu hút, đào tạo nguồn nhân lực bao gồm cả quản lý và công nhân kỹ thuật lành nghề có chứng chỉ quốc tế, có trình độ chuyên môn và kiến thức công nghệ đóng tàu mới, hiện đại; đồng thời tiếp tục nghiên cứu để có các giải pháp về thuế, điều kiện vay, lãi suất vay vốn ngân hàng...

(4). Lựa chọn đóng tàu với xu hướng áp dụng công nghệ mới, thân thiện môi trường và sử dụng nhiên liệu, năng lượng sạch.

Tàu kéo chạy điện Tug 2513-E 01 đóng mới tại Công ty Đóng tàu Sông Cấm

• Nâng cao khả năng điều chỉnh: Thực hiện các nghiên cứu theo dõi xu hướng và cải thiện chia sẻ thông tin.
• Xây dựng năng lực cho quốc gia: Cải thiện năng lực và hợp tác giữa các quốc gia, đặc biệt là các quốc gia đang phát triển.
• Hỗ trợ giảm thiểu biến động cước phí: Thúc đẩy nghiên cứu và thiết lập cơ chế tư vấn để tăng cường minh bạch và hiểu biết trong ngành.

• Áp dụng những tiến bộ của thế giới về những cải tiến trong khoa học vật liệu đang tạo ra những vật liệu bền và nhẹ hơn, có thể nâng cao hiệu quả nhiên liệu và giảm khí thải.
• Đảm bảo các quy trình và hoạt động đóng tàu tuân thủ các quy định và tiêu chuẩn về môi trường.
• Thúc đẩy mạnh việc tập trung vào việc tích hợp các hoạt động bền vững vào thiết kế tàu, bao gồm sử dụng nhiên liệu thay thế và hệ thống đẩy hiệu quả.
• Nghiên cứu tác động môi trường của việc đóng tàu và vận hành tàu, đề xuất các biện pháp giảm thiểu tác động tiêu cực.
• Phát triển và triển khai các hệ thống tiên tiến cho tàu thuyền để giảm ô nhiễm biển.
• Đổi mới trong việc tạo ra vật liệu tàu bền hơn và nhẹ hơn, cải thiện hiệu quả sử dụng nhiên liệu và giảm khí thải.
• phát triển và tích hợp nhiên liệu thay thế như LNG và hydro vào hệ thống đẩy tàu.
• Tập trung vào việc tích hợp công nghệ điện khí hóa vào tàu để giảm sự phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch.